جعل و انواع آن چیست و مجازات آن در قانون به چه صورت است؟
ما در گروه وکلای آرتین سعی بر آن داریم تا موضوع جعل را از تمامی جوانب قانونی برای شما عزیزان روشن کنیم
جعل چیست؟
به موجب ماده ۵۲۳ مصادیق جعل و تزویر شامل ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی، خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این‌ها به قصد تقلب می باشد.
استفاده از سند مجعول
علاوه بر اینکه رفتار مجرمانه در جرم جعل قابل مجازات است باید گفت که فردی هم که اسناد مذکور را مورد استفاده قرار داده و از این طریق قصد سوء استفاده داشته باشد قابل مجازات خواهد بود. سوء استفاده کننده از سند مجعول میتواند خود جاعل سند باشد یا شخص ثالثی که به هر طریقی این سند را به دست آورده است.
استفاده از سند مجعول با لحاظ اطلاقی که قانونگذار در تنظیم مواد مربوط به آن در نظرداشته است اعم از به کار بردن، تسلیم و ارائه کردن، انتشار دادن، واگذار نمودن، استعمال، استناد یا مبادله کردنِ سندی جعلی با علم به مجعول بودن آن است.
مراحل جعل
برای تحقق جعل، سند یا نوشته باید دروغی راجع به تنظیم کننده خود بگوید و اینکه اطلاعات موجود در سند درست است یا دروغ، تأثیری در تحقق یا عدم تحقق جعل ندارد. پس اگر راجع به تنظیم کننده‌ی سند دروغی نباشد و خود وی آن را تنظیم کرده باشد هر چند اطلاعات راجع به آن دروغ باشد جعل محقق نیست.
برای مثال اگر شخصی به کارمند اداره ثبت احوال رشوه دهد که اطلاعاتی که در شناسنامه است را به غلط وارد کند، باتوجه به اینکه در مورد تنظیم‌کننده دروغی گفته نشده و اداره ثبت خود اقدام به آن کرده، جعل واقع نشده است، اما اگر شخصی، خود اقدام به ساختن شناسنامه کند، حتی اگر همه اطلاعات راجع به آن نیز درست باشد، به دلیل اینکه سند راجع به تنظیم‌کننده‌ی خود دروغ می‌گوید (مدعی است که اداره ثبت احوال آن را صادر کرده در حالی که چنین نیست) جعل واقع شده است.
در این خصوص لازم نیست که کل یک سند در رابطه با تنظیم کننده‌ی یا تأیید کننده‌ی خود دروغ بگوید، بلکه اگر این دروغ راجع به جزئیات نیز باشد جعل محقق است. مثلاً شخصی که نامش حسن است و شناسنامه‌اش را از ثبت احوال گرفته با دست بردن در شناسنامه، نام خود را به حسین تغییر بدهد و دیگر اطلاعات شناسنامه را تغییر ندهد جعل تحقق یافته زیرا عرفاً با دیدن شناسنامه تصور میشود که سازمان ثبت احوال شناسنامه‌ای با نام حسین صادر کرده است درحالی که این امر صحیح نیست و سازمان ثبت احوال شناسنامه‌ای با نام حسن صادر کرده است.
ارکان جرم جعل و استفاده از سند مجعول
رکن قانونی
منظور از رکن قانونی این است که تا زمانیکه قانونگذار رفتاری را به عنوان جرم معرفی نکند نمیتوان مرتکب آن رفتار را مورد مجازات قرار داد. قانونگذار در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی جرم جعل را تعریف کرده و در مواد بعدی به انواع جعل در اسناد رسمی و غیررسمی اشاره کرده است و به تبع آن مجازات جرائم مذکور را برای آنها پیشینی نموده است.
رفتار مجرمانه
رفتار مجرمانه باید نمود خارجی داشته و در عالم خارج به وقوع بپیوندد و صرف تصمیم به ارتکاب جرم تا زمانیکه رفتاری از مرتکب سر نزده قابل مجازات نخواهد بود.
مطابق ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی انواع رفتار مجرمانه در جرم جعل عبارت است از:
خراشیدن یعنی از بین بردن یک بخش از کلمه یا عدد مانند این که حسین تبدیل به حسن شود و تراشیدن یعنی از بین بردن کل کلمه یا عدد.
قلم بردن یعنی ناخوانا کردن بخش‌های یک نوشته یا سند یا خط کشیدن روی آن
الحاق یعنی چیزی به سند اضافه شود مثلا حسن به حسین تبدیل شود.
محو کردن یعنی پاک کردن بخشی ار نوشته با وسایلی مانند لاک غلط‌گیر.
الصاق یعنی دو نوشته به هم وصل شوند نه اینکه نوشته‌ی پاره‌ای به هم مجدد چسبانده شود.
صرف ساختن مهر شخص دیگر به شرط اینکه قصد جا زدن آن به عنوان اصل باشد جعل است.
استفاده از مهر دیگری بدون اجازه نیز در هرحال جعل است.
قصد ارتکاب جرم
قصد مجرمانه در جرم جعل از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است.
سوء نیت عام در جرم مذکور عبارت است از اینکه فردی رفتار مجرمانه پیشبینی شده در قانون را با اراده و آگاهی کامل و عامدا و عالما مرتکب شود.
سوءنیت خاص در جرم مذکور عبارت است از اینکه مرتکب باید قصد کامل فریب دادن دیگران را از این که سند یا نوشته یا چیز مجعول دیگری را به عنوان اصل قبول کنند و از این طریق به ضرر خود عمل کنند، داشته باشد.
جعل اسناد
مجازات جعل و استفاده از سند مجعول
قانون گذار از ماده ۵۲۴ – ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی به تعریف انواع جعل در اسناد رسمی و غیررسمی پرداخته و مجازات جعل و استفاده از سند مجعول را در جرائم مذکور پیشبینی نموده است. مهمترین انواع جعل در سند رسمی و غیررسمی بوده که قانونگذار در مواد ۵۳۲ و ۵۳۶ به بیان آنها پرداخته است.
مطابق ماده ۵۳۲ قانون مذکور:
«هر یک از کارمندان و مسوولان دولتی که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته‌ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از‌نوشته‌ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص‌را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی‌محکوم خواهد شد.»
همچنین، مطابق ماده ۵۳۶ قانون مذکور:
«هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
جعل و استفاده از سند مجعول تعدد
جعل و استفاده از سند مجعول دو جرم مستقل محسوب شده و فردی که مرتکب جعل و دستکاری در اسناد شده و بعد از آن اسناد مذکور را مورد استفاده قرار میدهد مرتکب دو جرم شده است. بنابراین، در این مورد تعدد مادی جرم رخ داده و قاضی رسیدگی کننده به موضوع در مقام صدور رأی باید از مقررات پیشبینی شده در قانون مجازات راجع به تعدد جرم پیروی کند و در مقام تعیین مجازات، مجازات اشد را برای مرتکب جرم در نظر بگیرد.
معاونت در جعل و استفاده از سند مجعول
معاونت در جرم بدین معنیست که فردی غیر از مرتکب جرم با اقداماتی که انجام میدهد ارتکاب جرم را برای شخص جاعل یا استفاده کننده از سند مجعول تسهیل نماید تا فرد بتواند به طور موفق عملیات و اقدامات خود را عملی سازد.
معاون جرم خود به طور مستقیم در عملیات اجرایی جرم شرکت ندارد و از بیرون و به طور غیرمستقیم بر مباشر جرم تاثیر میگذارد. مطابق ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی انواع رفتار در معاونت در جرم عبارت است از: تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، دسیسه، فریب و نیرنگ، سوء‌استفاده از قدرت، تهیه وسایل ارتکاب جرم، ارائه طریق ارتکاب جرم و تسهیل وقوع جرم مطابق ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی:در صورتی که در شرع یا قانون، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد، مجازات وی به شرح زیر است:
در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است، حبس تعزیری درجه دو یا سه
در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه پنج یا شش
در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش
در جرائم موجب تعزیر یک تا دو درجه پایین تر از مجازات جرم ارتکابی
جعل
انواع جعل در قانون مجازات اسلامی
جعل را به دو گروه جعل مادی و مفادی (معنوی) تقسیم می‌کنند که ماده ۵۳۲ در رابطه با جعل مادی در اسناد رسمی و ماده ۵۳۴ در رابطه با جعل مفادی (معنوی) در اسناد رسمی است.
ماده ۵۳۲:
«هر یک از کارمندان و مسوولان دولتی که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته‌ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از‌نوشته‌ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص‌را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی‌محکوم خواهد شد.»
ماده ۵۳۴:
«هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مامورین بخدمات عمومی که در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل و تزویر شوند اعم از اینکه موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریریات یکی از طرفین را تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.»
در جعل معنوی نوشته فقط حاوی اطلاعات دروغ است (نه اینکه دروغی را به صادرکننده بگوید) جعل معنوی به این معنی است که یکی از کارکنان دولتی و مراجع قضایی و مأمورین به خدمات عمومی در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل و تحریف شوند. بنابراین شروط بالا باید باشد. پس اگر این اسناد مربوط به وظایف کارکنان نباشد جعل معنوی رخ نمی‌دهد.
ماده ۵۳۲ به جعل مادی توسط کارکنان که در راستای وظایف آنها بوده است پرداخته با همان توضیح بالا در رابطه با مرتبط بودن به وظایف آنها.
نکته‌ی مهم در تشخیص جعل معنوی و مادی این است که جعل معنوی حتما باید شرایط ماده ۵۳۴ را داشته باشد. بنابراین اگر جعل توسط کارمند دولتی و سایر مراجع مذکور نباشد قطعا جعل مفادی (معنوی) نیست و مادی است. اما در مواردی که جعل توسط کارکنان دولتی صورت گرفته اگر سند صرفاً حاوی اطلاعات دروغ باشد و دروغی راجع به صادرکننده یا تأیید‌کننده‌ی خود نگوید جعل مفادی (معنوی) است مانند اینکه در بازجویی متهم به بازپرس بگوید اتهام را قبول ندارد و بازپرس به هنگام نوشتن اظهارات وی بنویسد (اتهام را قبول دارد). در غیر این مورد جعل صورت گرفته مادی محسوب میشود.
جعل و استفاده از سند مجعول چک
جعل و استفاده از سند مجعول ممکن است بر روی هر سندی صورت گیرد. از جمله اسناد غیررسمی که ممکن است جعل بر روی آن واقع شود چک هایی هستند که متعلق به حساب بانکی افراد بوده و به جای وجه نقد در معاملات خود مورد استفاده قرار میدهند.
به عنوان مثال ممکن است دارنده چک مبلغی را که بر روی آن دو میلیون تومان نوشته شده تغییر داده و آن را تبدیل به بیست میلیون تومان نماید و چک مذکور را به بانک ارائه داده و مبلغ آن را مورد مطالبه قرار دهد. که در این مورد دو جرم مستقل جعل و استفاده از سند مجعول رخ داده و مطابق با تعدد مادی جرم برای وی مجازات در نظر گرفته میشود.
جعل چک و کلاهبرداری
کلاهبرداری از جمله جرائمی است که رفتار مجرمانه در آن متشکل از چند بخش مستقل است. بدین معنی که مرتکب جرم ابتدا باید با اعمال رفتار متقلبانه طرف مقابل را فریب داده و پس از فریب خوردن وی مال وی را تصاحب نماید.
اما نکته مورد توجه این است که جعل در جرم کلاهبرداری به عنوان جرم مستقلی در نظر گرفته شده و مشمول تعدد مادی جرم میشود. یعنی اگر فردی سندی را جعل کرده و به دروغ خود را مهندس شهرداری معرفی نماید و از طریق آن اموال طرف مقابل را تصاحب کند مرتکب دو جرم مستقل شده و قاضی رسیدگی کننده در مقام صدور حکم به مجازات فرد باید از مقررات تعدد جرم که در قانون پیشبینی شده است تبعیت نماید.
جعل چک سفید امضا
یکی از موضوعات مهمی که باید به آن توجه داشت این است که آیا جعل در چک سفید امضاء قابل تحقق است و میتوان برای فردی که چنین رفتاری را مرتکب شده مجازات در نظر گرفت یا خیر؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که در اینگونه موارد به نظر میرسد که صادر کننده چک سفید امضاء به دارنده آن اختیار و وکالت در پر کردن مندرجات چک را داده و فردی که اقدام به چنین کاری میکند در واقع به نمایندگی از صادر کننده چک عمل کرده است؛ بنابراین، نمیتوان مسئولیت کیفری را برای چنین فردی در نظر گرفت و قابل مجازات نخواهد بود.
مگر اینکه ثابت شود چک سفید امضاء به قصد امانت به فردی سپرده شده و فرد مذکور با سوء استفاده از حسن نیت امانت گذار مندرجات آن را تکمیل نموده و به بانک ارائه داده است که در این صورت چنین فردی علاوه بر جعل مرتکب خیانت در امانت شده است.
جعل سند رسمی
قانون گذار جعل در اسناد رسمی را به دلیل اهمیتی که چنین اسنادی دارند به طور مستقل جرم انگاری کرده و مجازات خاصی را برای آن در نظر گرفته است.
در تعریف سند رسمی آمده است: «سند رسمی عبارت از اسنادی است که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر ماموران رسمی در حدود صلاحیت آنها، طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند. غیر از آن، سایر اسناد عادی هستند.»
قانونگذار در ماده ۵۳۲ به بیان مجازات جعل در اسناد رسمی پرداخته است:
« هر یک از کارمندان و مسوولان دولتی که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته‌ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از‌نوشته‌ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص‌را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی‌محکوم خواهد شد.»
یکی از انواع جعلدر اسناد رسمی که میتوان به آن اشاره کرد جعل در شناسنامه یا اسناد سجلی است که فردی به طور غیرقانونی در شناسنامه خود دستکاری نموده و اطلاعات مندرج در آن را مورد تغییر قرار میدهد که در این صورت مشمول ماده مذکور شده و به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم میشود.
نمونه شکواییه جعل و استفاده از سند مجعول
با عرض سلام و تحیت احتراما به استحضار عالی می‌رساند:
اینجانب …………… مالک قانونی ملک مسکونی به نشانی ………….. و شماره ثبتی ………… به مساحت ………… می‌باشم.
ملک فوق‌الذکر از مورخ …….. تا …….. به موجب اجاره‌نامه شماره ……….. در تصرف مشتکی عنه آقای ……….. بوده است.
بنده بعد از اتمام مدت اجاره در مورخ ………….. برای تعیین تکلیف وضعیت عقد اجاره به نشانی فوق مراجعه کردم، که با آقای ………….. مواجه شدم، ایشان مدعی شدند که ملک مذکور را طی سند غیر رسمی از مشتکی‌عنه به مبلغ …………….. ریال خریداری کرده و بنا است پس از تنظیم سند رسمی مبلغ …………. ریال دیگر به ایشان بپردازد.
با مشاهده سند غیر رسمی فوق‌الذکر متوجه شدم که مشتکی‌عنه با جعل امضاء اینجانب اقدام به فروش ملک مزبور کرده است.
فلذا با عنایت به شرح موضوع با کیفیت فوق و با توجه به ادله اینجانب شامل: ۱- سند مالکیت ۲- شهادت شهود ۳-…………، همچنین با توجه به اینکه فعل ارتکابی مشتکی‌عنه از مصادیق بارز مادتین ۵۳۶ و ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) میباشد، تعقیب و مجازات ایشان به اتهام جعل امضاء و استفاده از آن مورد استدعاست. قبلا از بذل عنایت جنابعالی کمال تشکر را دارد.
همچنین با توجه به خسارات وارده به اینجانب که مبلغ…………… ریال است، بدوا تقاضای صدور و اجرای فوری تامین خواسته را دارم.
مراحل شکایت کیفری جعل
برای طرح شکایت کیفری جعل با در دست داشتن مدارک احراز هویت، دلایل مستندات و سایر مدارکی که می تواند در اثبات وقوع جرم مورد نظر موثر واقع شود به دفاتر خدمات قضایی میتوان مراجعه کرد و شکایت خود را از طریق سامانه ثنا که متعلق به قوه قضاییه میباشد ثبت نمود. باید به این نکته توجه داشت که برای طرح شکایت باید متن شکایت مورد نظر خود را که خلاصهای از شرح ماوقع است آماده داشته
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.